Proefkolonie Frederiksoord

EERSTE KOLONIE IN DRENTHE

Een prachtig initiatief

Het gaat hier niet om eten, maar om de andere betekenis van het woord ‘proef’, een probeersel. Het probeersel van de maatschappij van Weldadigheid. Een kolonie in eigen land: Proefkolonie Fredriksoord, in Drenthe. Dit klinkt misschien een beetje raar, maar er zat een goede reden achter. In 1813 viel de overheersing onder Napoleon en bleef Nederland berooid achter. Twintig jaar oorlog voeren had haar tol geëist en Nederland was arm. Er was weinig werk. Eén op de drie Nederlanders was afhankelijk van liefdadigheid of een aalmoes. Johannes van den Bosch schrok van de situatie in Nederland, nadat hij terug kwam uit Nederlands-Indië. Hij wilde de armoede in Nederland bestrijden door kolonies te stichten in eigen land.

De ideologie van de Maatschappij van Weldadigheid

Het idee was om families een stuk land en een keurig ingericht huisje en nieuwe kleding te geven. Want, zo was de redenatie van Johannes, als je mooie spulletjes hebt, ben je daar zuinig op. De investering in grond en spullen zou de staat terugverdienen door de verkoop van de landbouwproducten die de families verbouwde. Op die manier leerde de families een ambacht waar ze trots op konden zijn en waar ze hun eigen inkomsten mee konden verdienen. Ze zouden niet meer in armoede leven en de verpaupering in Nederland zou verdwijnen. Een vlekkeloos plan, dacht Johannes.

Een aantal families werden voor het experiment van de proefkolonie uitgekozen en zij mochten de lange reis van de randstad naar Drenthe maken, te voet, met alleen de kleding die ze om hun lijf hadden, want meer bezittingen hadden ze niet. De mannen van het gezin hadden de zware taak op het land te bewerken, de vrouwen weefde. Het was hard werken en er golden strenge regels. Iedereen moest werken voor zijn inkomsten, bedelen was verboden. Het geeft namelijk een goed gevoel om in je eigen levensonderhoud te kunnen voorzien, zo dachten de oprichters van de proefkolonie. Door een puntensysteem werden de bewoners van de proefkolonie beoordeeld en als ze hoog scoorde, werden ze extra beloond (bijvoorbeeld door een groter huis).

Geen waterdicht plan

Dit leek een werkend systeem tot één van de moeders van een gezin ziek werd. Maanden kon ze niet werken en had ze dus geen inkomsten. Moest ze hiervoor gestraft worden omdat ze geen inkomen kon genereren? Johannes besloot, gelukkig, van niet. Niemand moet aan zijn lot overgelaten worden. Voor zieke en zwakkere moest worden gezorgd. Daarmee werd de basis gelegd voor de sociale wetten, die we nu zo vanzelfsprekend vinden. 

De proefkolonie werd een succes en de decennia daarna werden meerdere kolonies in Nederland gesticht, waaronder Willemsoord en Wilhelminaoord. Zo ontsnapte vele gezinnen aan de armoede. Toch kwam er aan het begin van de 20^e eeuw een einde aan de proefkolonies, omdat de kosten te hoog werden.

Verrassend

Om eerlijk te zijn, had ik nog nooit van deze UNESCO notering gehoord, terwijl het de basis heeft gelegd voor ons huidige sociale stelsel. Het museum is echt een aanrader, ook voor kinderen. Je leert er veel over de vaderlandse geschiedenis, maar nog belangrijker, het is echt leuk. Je wordt helemaal meegenomen in het verhaal met interactieve filmpjes en spelletjes. Daarnaast is de directe omgeving (straal en een paar honderd meter) rond het museum, ook erg interessant, want daar staan nog huisjes uit de tijd van de kolonies. Sommige zijn nu woonhuizen in particulier bezit, maar een aantal zijn onderdeel van het museum. Zo kun je bijvoorbeeld een oud schooltje en een boerderij bezichtigen. Het is bizar om te zien hoe een hele familie in zo’n klein huisje woonde met twee bedstedes. Ook het oude postkantoor en het huis van de opzichter van de kolonie staan nog overeind. Wat ik zelf ook heel grappig vond, is dat er in het oude huis van de arts van Fredriksoord, nu een huisartsen praktijk is gevestigd.

Voor alle informatie over het museum kun je terecht op de website van het museum https://proefkolonie.nl/.

Krijg jij ook geen genoeg van Drenthe? Klik hier voor meer tips voor je vakantie in Drenthe.